Κείμενο του Χρίστου Ντούμα, ομότιμου καθηγητή
αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντή της ανασκαφής του Ακρωτηρίου
Θήρας, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Αυγή της Κυριακής» (23.3.2014) με αφορμή
πρόσφατα δημοσιεύματα που προέκυψαν ως αποτέλεσμα νέων στοιχείων σχετικά με την
απόλυτη χρονολόγηση της καταστροφικής προϊστορικής έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης
και την καταστροφής του προϊστορικού οικισμού και πολιτισμού του Ακρωτηρίου της
Σαντορίνης.
Στο πλαίσιο της τοποθέτησής του ο κ. Ντούμας υπεραμύνεται
της επιστημονικής ιδιότητας του αρχαιολόγου που είναι η μελέτη και ανάπλαση των
κοινωνιών των περασμένων ετών με βάση τα υλικά τους κατάλοιπα, σε σχέση με τον
χρονολογικό προσδιορισμό των ευρημάτων, που αποτελεί αντικείμενο έρευνας και
άλλων τομέων των επιστημών.
Παράλληλα ο κ. Ντούμας εκφράζει την δυσαρέσκειά του
για το γεγονός πως «για πρώτη φορά, ύστερα από 46 χρόνια, τα εργαστήρια
συντήρησης παραμένουν κλειστά, χιλιάδες θραύσματα κονιαμάτων τοιχογραφικών
συνθέσεων παραμένουν στις αποθήκες αντιμετωπίζοντας την φθορά του χρόνου και
την λησμονιά, ενώ παράλληλα μεγάλος αριθμός επιστημόνων του χώρου αναζητούν εργασία
ακόμη και σε άλλες χώρες για να επιβιώσουν μέσα στην κρίση..»
Σύμφωνα με το κείμενο,
Το Ακρωτήρι της Θήρας, με μοναδικό πλήθος και
ποικιλία οργανικών καταλοίπων, ευθύς εξ αρχής έγινε αποδέκτης αιτημάτων για
δείγματα από πολλά εργαστήρια ανά τον κόσμο, που προσπαθούσαν να χρονολογήσουν
την έκρηξη του θηραϊκού ηφαιστείου, η οποία κατέστρεψε την προϊστορική πόλη.
Έτσι, οι ραδιοχρονολογήσεις για το θέμα αυτό ανέρχονται σε πολλές εκατοντάδες
καθιστώντας τον αρχαιολογικό αυτό χώρο μοναδικό και από αυτή την άποψη. Πολλές
από αυτές τις επιστημονικές ανακοινώσεις έγιναν στο περιοδικό Αntiquity, που
εξακολουθεί να φιλοξενεί σχετικά άρθρα, όπως δείχνει και το τελευταίο τεύχος
του.
Σταδιακά,
η χρονολόγηση της ηφαιστειακής έκρηξης εξελίχθηκε σε αυτοσκοπό με καθένα από
τους εμπλεκόμενους επιστήμονες να υποστηρίζει ότι έχει κάνει τους καλύτερους
υπολογισμούς και συνεπώς ότι κατέχει την επιστημονική αλήθεια. Ο υπογράφων, ως
μη ειδικός, αδυνατεί να αξιολογήσει τόσο την αξιοπιστία των εφαρμοζόμενων
μεθόδων όσο και την επιχειρηματολογία των υποστηρικτών τους.
Ο ρόλος του αρχαιολόγου είναι να μελετήσει και να
αναπλάσει περασμένες κοινωνίες μέσα από τα υλικά τους κατάλοιπα. Η χρονολόγηση
αυτών των καταλοίπων --και κατά συνέπεια της κοινωνίας που τα δημιούργησε-
γίνεται είτε με βάση την στρωματογραφική τους ακολουθία, σύμφωνα με την οποία
τα βαθύτερα στρώματα στο έδαφος είναι αρχαιότερα (σχετική χρονολόγηση), είτε
συγκρίνοντάς τα με αντίστοιχα άλλων πολιτισμών (απόλυτη χρονολόγηση). Η συμβολή
των θετικών επιστημών στην αρχαιολογία είναι ανεκτίμητη φωτίζοντας πτυχές όπως
το περιβάλλον με το αντίστοιχο οικοσύστημα (αρχαιοζωολογία, αρχαιοβοτανική)
μέσα στο οποίο έζησε η συγκεκριμένη κοινωνία, καθώς και οι ποικίλες
δραστηριότητες των μελών της (χημεία, φυσική κλπ). Η ραδιοχρονολόγηση, ως μέσον
ακριβέστερου προσδιορισμού της ηλικίας ενός αντικειμένου ή γεγονότος είναι
εξίσου πολύτιμη και ευπρόσδεκτη.
Με
την αρχαιολογική μέθοδο, η μεγάλη έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας
αδιαμφισβήτητα χρονολογείται στις αρχές της Υστεροκυκλαδικής περιόδου, σε μια
στιγμή που η θηραϊκή κοινωνία είχε φτάσει σε πολύ υψηλό πολιτισμικό επίπεδο.
Ωστόσο, οι τραγικές συνέπειες για τους κατοίκους του
νησιού και οι επιπτώσεις της έκρηξης στην περιοχή της Μεσογείου ή και πέραν
αυτής, δεν πρόκειται να μεταβληθούν, οποιαδήποτε κι αν είναι η απόλυτη χρονολόγηση
του γεγονότος. Γιατί ούτε η χρονική αλληλουχία των περιόδων πρόκειται να
μεταβληθεί, ακόμη κι αν επαναπροσδιοριστεί η διάρκεια καθεμιάς τους.
Με άλλα λόγια, ο αρχαιολόγος μέσα στο δικό του
εργαστήριο, το έδαφος, δεν θα πάψει να ψαύει αντικείμενα προσπαθώντας να
εκμαιεύσει πληροφορίες σχετικά με τις συμπεριφορές των δημιουργών ή των χρηστών
τους. Και στον βαθμό που οι θετικές επιστήμες τον βοηθούν σ' αυτό, ο ρόλος τους
είναι πολύτιμος.
Με
αυτές τις σκέψεις, που από επίσημα fora τις κατέστησα γνωστές, εδώ και αρκετά
χρόνια έχω πάψει να συμμετέχω στην διελκυστίνδα των ραδιοχρονολογήσεων για τον
προσδιορισμό του έτους της ηφαιστειακής έκρηξης. Πρωταρχική μου φροντίδα είναι
η μελέτη, η διάσωση και προστασία του μοναδικού πολιτισμού που η τραγωδία των
προϊστορικών Θηραίων μας κληροδότησε.
Εδώ
και τρία χρόνια η πολιτεία έχει διακόψει την οικονομική αρωγή της, ενώ
σταδιακά, λόγω της κρίσης, στέρεψαν και οι ιδιωτικές χορηγίες.
Για
πρώτη φορά, ύστερα από 46 χρόνια, τα εργαστήρια συντήρησης παραμένουν κλειστά.
Χιλιάδες θραύσματα κονιαμάτων, που αντιστοιχούν σε εκατοντάδες τετραγωνικά
μέτρα τοιχογραφικών συνθέσεων, παραμένουν στις αποθήκες περιμένοντας τα
ευαίσθητα χέρια των άριστων συντηρητών μας προκειμένου να τα ανασυγκροτήσουν
εντάσσοντάς τα στο πλούσιο θεματολόγιο της θηραϊκής τέχνης.
Ο κίνδυνος να παραμείνουν και να λησμονηθούν στις
αποθήκες, δηλαδή να καταστραφούν, είναι μεγάλος, ενώ οι συντηρητές μας
αναζητούν αλλού δουλειά για να επιβιώσουν μέσα στην κρίση.
Η ευθύνη μας ως κοινωνίας είναι μεγάλη: τους μοναδικούς
και ανεκτίμητους θησαυρούς που με στοργή η θηραϊκή γη διαφύλαξε επί χιλιάδες
χρόνια, κινδυνεύουν από δική μας αβελτηρία!
*O Χρίστος Γ.
Ντούμας είναι ομότιμος καθηγητής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών,
διευθυντής της ανασκαφής Ακρωτηρίου Θήρας.
Το κείμενο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Αυγή» της Κυριακής
23.3.2014 και μπορείτε να το δείτε εδώ : http://www.avgi.gr/article/2131777/i-xronologia-tis-ekrixis-tou-ifaisteiou-tis-thiras-os-paixnidi-tis-kolokuthias
