Η συντακτική ομάδα του περιοδικού "Ευπλοια" μας ενημερώνει οτι κυκλοφόρησε το νέο 27ο Τεύχος του περιοδικού. Στην ενημέρωση που λάβαμε και υπο τον τίτλο "απειλούμενα τοπία» παρουσιάζετε η εξής υποθετική κατάσταση,
Φανταστείτε πως κάποιοι ζωγράφοι σήμερα ξεκινούν, επάνω στον καμβά των πιο όμορφων πινάκων ζωγραφικής των Ντίρερ, Ρέμπραντ, Ρούμπενς, Ριούσκιν, Σεζάν, Τέρνερ, Βαν Γκογκ που απεικονίζουν τοπία, να ζωγραφίζουν πόλεις με σύγχρονα κτίρια, ημιτελείς οικοδομές, αυτοκινητόδρομους με επιβατικά και φορτηγά αυτοκίνητα, εργοστάσια, υψικαμίνους, λατομεία...
Η απάντηση είναι μία: Η ενέργεια θα χαρακτηριζόταν βανδαλισμός του αισχίστου είδους. Στην πραγματικότητα, σήμερα, δε θυσιάζονται τα εικαστικά αριστουργήματα που απεικονίζουν τη φύση, αλλά τα αριστουργήματα της φύσης καθ' εαυτά…
«Ευρωπαϊκή Σύμβαση του Τοπίου»
Κάθε χώρα αναλαμβάνει: να αναγνωρίζει νομικά τα τοπία ως ένα απαραίτητο συστατικό στοιχείο του ανθρώπινου περιβάλλοντος, ως μια έκφραση της ποικιλίας της κοινής πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς τους, και ως θεμέλιο της ταυτότητας τους.
Εuropean Landscape Convention, Συμβούλιο της Ευρώπης, 2000
Το πολύ "καλοδουλεμένο" περιοδικό αναφέρετε σε θέματα περιβάλλοντος και τρόπου ζωής ενω μεταξύ των πολύ ενδιαφερόντων θεμάτων που περιλαμβάνει σε αυτό του το τευχος,
είναι και το εξής, "Τα ορυχεία θηραϊκής γης στη Σαντορίνη - Τα τοπία της εξόρυξης και η τουριστική ανάπτυξη" της Παρασκευής Μποζινέκη-Διδώνη.
(με κλίκ στο παραπάνω λίνκ μπορείται να διαβάσετε ολόκληρο το κείμενο στην σελίδα που δημοσιευεται)
Το κείμενο - ιστορικό ρεπορτάζ αναφέρεται στην ιστορία των ορυχείων της Σαντορίνης και σίγουρα αξίζει να διαβαστεί απο τους Σαντορινιούς και τους φίλους του νησιού.
Εμείς ανεβάζουμε ενα "κομμάτι" του κειμένου, με την άδεια του περιοδικού,
Τα ορυχεία θηραϊκής γης στη Σαντορίνη
Η Σαντορίνη, η αρχαία Καλλίστη, είναι νησί ηφαιστειογενές, ιδιόμορφο γεωμορφολογικά. Η δραστηριότητα των ηφαιστείων στην περιοχή ξεκίνησε πριν από 1,5 εκατομμύρια χρόνια και συνένωσε τα υπολείμματα από την καταβύθιση της αρχαίας Αιγηίδας. Κάθε έκρηξη του ηφαιστείου πρόσθετε γη ή κατέστρεφε το νησί με μια εναλλασσόμενη διαδικασία. Η έκρηξη, η οποία έγινε το 1600 π.Χ., στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού, όταν το νησί ήταν σε μεγάλη οικονομική και πολιτιστική ακμή, ονομάστηκε «μινωική έκρηξη» και προκάλεσε την κατακρήμνιση του θόλου του ηφαιστείου, δημιουργώντας τη χοάνη της σημερινής Καλντέρας. Κατέστρεψε το σπουδαίο πολιτισμό του νησιού, θάβοντάς τον κάτω από εκατομμύρια τόνους λάβας και στάχτης, και ίσως και το μινωικό πολιτισμό.
Η Καλντέρα περιβάλλεται από τα νησιά Θήρα, Θηρασία και Ασπρονήσι, κλείνοντας τον ιδεατό κύκλο της αρχαίας Στρογγύλης. Στο κέντρο της βρίσκεται το ηφαίστειο, δύο μικρά νησιά, η Παλαιά Καμμένη, ηλικίας 2.000 ετών, και η Νέα Καμμένη, η οποία δημιουργήθηκε πριν από 425 χρόνια και θεωρείται η νεότερη γη της Ευρώπης. Το κοίλο μέρος του νησιού προς την Καλντέρα είναι κατακόρυφες γεωλογικές τομές ύψους 150-350 μ., όπου διακρίνονται τα αλλεπάλληλα στρώματα των εκρήξεων, μια ζωντανή γεωλογική μαρτυρία 20-30 εκατομμυρίων ετών. Οι διάφορες λάβες, κόκκινες και μαύρες, εναλλάσσονται με επιστέγασμα την πουζολανική τέφρα, την άσπρη «θηραϊκή γη», την «ηφαιστειακή σποδό», την «άσπα», όπως τη λένε οι ντόπιοι. Είναι η τέφρα της μινωικής έκρηξης, μεγάλου πάχους, 40-70 μ., στην οποία είναι σκαμμένοι ή χτισμένοι οι οικισμοί της Σαντορίνης.
Η μινωική τέφρα σκεπάζει όλο το νησί εκτός από το λόφο του Προφήτη Ηλία και ορισμένα σημεία μεταξύ Φηρών-Οίας. Προς την πλευρά της Καλντέρας το πάχος του στρώματος είναι μεγάλο και το υλικό είναι «καθαρό» χωρίς προσμείξεις. Εδώ λοιπόν ανοίγονται τα ορυχεία θηραϊκής γης γιατί εξασφαλίζεται εύκολη φόρτωση του υλικού στα πλοία. Η θηραϊκή γη είναι ένα σπουδαίο οικοδομικό υλικό. Περιέχει οξείδια του πυριτίου σε σύμπλοκα άλατα μετάλλων και όταν αναμειχθεί με ασβέστη δίνει ένα ισχυρό κονίαμα, το οποίο σκληραίνει σε δυσμενείς συνθήκες υγρασίας ακόμη και κάτω από το νερό. Δεν κατατρώγεται από τη θάλασσα και με τα χρόνια σκληραίνει ακόμα περισσότερο. Όταν σκάβεται, συνήθως σε σχήμα θόλου, έχει εξαιρετική αντοχή, δεν χάνει τη γεωμετρία του σκάμματος, δίνοντας έτσι μια κατοικία, φθηνή και οικολογική, ζεστή το χειμώνα και δροσερή το καλοκαίρι. Με αυτό τον τρόπο δημιουργούνται «υπόσκαφα» σπίτια, χαρακτηριστικό στοιχείο της μοναδικής αρχιτεκτονικής της Σαντορίνης.
Το υλικό της θηραϊκής γης, το οποίο βγαίνει με την εκσκαφή, χρησιμοποιείται για το κτίσιμο των εξώσκαφων τμημάτων του κτιρίου. Η στέγαση γίνεται με θόλους ή σταυροθόλια με ένα είδος χυτής καλουπωτής λιθοδομής. Αποτέλεσμα είναι μια αρχιτεκτονική υψηλής αισθητικής και σπάνιας πλαστικότητας. Η θηραϊκή γη χρησιμοποιείται, επίσης, στα κονιάματα για το σοβάτισμα, καθώς και στην κατασκευή των θηραϊκών δαπέδων. Με αυτό τον τρόπο το κύριο υλικό της κατασκευής ήταν εξασφαλισμένο επί τόπου και χρειαζόταν η προμήθεια μόνο ασβέστη και νερού για την κατασκευή του κτιρίου.
Μέσα στο στρώμα αυτό της θηραϊκής γης βρίσκεται και η κίσσηρη, η ελαφρόπετρα, εξαερωμένη λάβα πορώδης, κακός αγωγός της θερμότητας και του ήχου. Η σπουδαιότητα της θηραϊκής γης ως οικοδομικού υλικού σε μεγάλα έργα, λιμενικά και άλλα (διώρυγα του Σουέζ, λιμάνι της Αλεξάνδρειας και της Κωστάντζας), και η μεγάλη ζήτηση δημιούργησαν τα ορυχεία θηραϊκής γης στην Οία, στα Φηρά, στο Ακρωτήρι και στη Θηρασιά.
Στην αρχή η εξόρυξη γινόταν με πρωτόγονα μέσα σε στοές. Σιγά-σιγά η χρήση των μηχανημάτων και η τεχνολογική εξέλιξη έκανε τους ρυθμούς εξόρυξης ταχύτατους. Το νησί κοβόταν σε κομμάτια, φορτωνόταν στα πλοία και εξαγόταν. Η γειτνίαση των ορυχείων με τους οικισμούς, η ανοιχτή κατρακύλιση του υλικού για τη φόρτωση στα πλοία, δημιουργούσαν συνθήκες διαβίωσης επικίνδυνες και δυσμενείς στις γύρω περιοχές, οι οποίες πνίγονταν κυριολεκτικά στη σκόνη των ορυχείων. Οι πληγές αυτές δείχνουν ακόμα και σήμερα το μέγεθος της καταστροφής που προκάλεσε στο νησί, κυρίως τα τελευταία χρόνια, η αλόγιστη λειτουργία των ορυχείων της θηραϊκής γης.
Τα ορυχεία της Οίας
Στην Οία τα ορυχεία βρίσκονται στο βορειοανατολικό μέρος του οικισμού. Ιδρύθηκαν από τον Ματθαίο Μαυρομμάτη το 1928 και η σκάλα φόρτωσης ήταν στον όρμο του Αμμουδιού. Το 1932 απασχολούσαν 25-30 εργάτες ημερησίως, φορτώνοντας 500-600 τόνους την ημέρα. Σιγά-σιγά οι κληρονόμοι επεξέτειναν τη λειτουργία των ορυχείων. Ο πέτρινος φάρος, ο ανεμόμυλος και περίπου 15 σπίτια στη γειτονιά «Γαρμπινοί Μύλοι» γκρεμίστηκαν και το φυσικό έδαφος κατέβηκε περίπου 40 μ. σε σχεδόν κατακόρυφη τομή. Η διαβίωση στην περιοχή αυτή και στο Αμμούδι ήταν αδύνατη. Κατά τη διάρκεια των χρόνων 1967-1970 έγιναν προσπάθειες να κλείσει το ορυχείο με δικαστικές διαδικασίες, τις οποίες προκάλεσε τότε ο Δημήτριος Λ. Νομικός. Τελικά, το ορυχείο σταμάτησε τη λειτουργία του το 1974 και μεταφέρθηκε στα ορυχεία του Ακρωτηριού. Η σκάλα φόρτωσης υπήρχε μέχρι και το 1985. Στη θέση της δημιουργήθηκε αργότερα ο μώλος του Αμμουδιού.
Τα ορυχεία των Φηρών
Στο νότιο μέρος των Φηρών βρίσκονται τα ορυχεία της θηραϊκής γης, τα οποία καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση. Στην περιοχή αυτή υπήρχαν τα ορυχεία ΑΓΕΤ, Χιωτόπουλου, Μπουντούρογλου, Καραγιώργη, Ηφαίστου. Τα ορυχεία σταμάτησαν να λειτουργούν περίπου πριν από 12 χρόνια. Η καταστροφή της περιοχής, κυρίως τα τελευταία χρόνια της λειτουργίας τους, ήταν δραματική, λόγω της ταχύτατης εξόρυξης. Στη θέση αυτή υπάρχει ο παλαιός δρόμος Φηρών-Πύργου. Το 1979 ήταν ένας στενός δρόμος, ο οποίος όμως διευκόλυνε την κυκλοφορία στο νησί. Κοντά στον οικισμό των Φηρών τα ορυχεία έχουν φτάσει σκάβοντας στο δρόμο με κατακόρυφο μέτωπο βάθους μέχρι και 70 μ.
