Με επιτυχία ολοκληρώθηκε την εβδομάδα Τρίτη - Παρασκευή, 10-13 Μαίου η εκπαιδευτική επίσκεψη στην Σαντορίνη που διοργάνωσε το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών στο πλαίσιο της λειτουργίας του παραρτήματός του στην Σαντορίνη.
Η επίσκεψη, όπως είχαμε αναφέρει και σε νωρίτερη ανάρτηση, διοργανώθηκε απο τους καθηγητές του Δι-ιδρυματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Πρόληψη και Διαχείριση Φυσικών Καταστροφών» του τμήματος Γεωλογίας καθώς και το Δοικητικό Συμβούλιο της "Θηραικής Εταιρίας Γραμμάτων και Τεχνών". Στην επίσκεψη συμμετείχαν περισσότεροι απο 60 μεταπτυχιακοί φοιτητές καθώς και οι καθηγητές κύριοι Δημήτρης Παπανικολάου, Ευθύμιος Λέκκας, Δημήτρης Σακελλαρίου, Κωνσταντίνος Κυριακόπουλος, Παναγιώτης Παπαδημητρίου και Παρασκευή Νομικού.
Κατα την διάρκεια της επίσκεψης, οι ομιλίες των καθηγητών σχετικά με την μορφολογία της Σαντορίνης και των γύρω της νησιών πραγματοποιήθηκαν στην «Πνευματική Εστία Μητρόπολης Θήρας» την Τρίτη 10 και Τετάρτη 11 Μαϊου.
Εξ αιτίας της σημαντικότητας του θέματος αλλά και του επικαιροποιημένου ενδιαφέροντος μετα και τις πρόσφατες αποφάσεις σε επίπεδο υπουργών για την ενίσχυση των πρανών της καλντέρας, παρουσιάζουμε ενα σημαντικό μέρος των περιλήψεων των ομιλίων που πραγματοποιήθηκαν κατα την διάρκεια της εκπαιδευτικής εκδρομής στην Σαντορίνη. Άλλωστε, το θέμα απο την φύση του ξεπερνά τα στενά όρια της Πανεπιστημιακής μελέτης μιας και "διαβάζετε" άνετα κι απο όσους ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα για την μορφολογία του όμορφου αυτού νησιού, της Σαντορίνης!
Για τις περιλήψεις των ομιλιών ευχαριστούμε την κ. Παρασκευή Νομικού, καθηγήτρια Γεωλογίας του Πανεπιστημίου της Αθήνας που ανταποκρίθηκε στο αίτημά μας.
Αξίζει επίσης να αναφέρουμε οτι στην σελίδα www.explorenautilus.com και συγκεκριμένα στο 7 επεισόδιο μπορείτε να δείτε πολύ καλής ποιότητας και επιστημονικής τεκμηρίωσης βίντεο σχετικά με την ωκεανογραφική έρευνα στο Υποθαλάσσιο Ηφαίστειο του Κολούμπου που πραγματοποιήθηκε τα καλοκαίρια του 2006 και 2010.
Οι ομιλίες
Δημήτρης Παπανικολάου: «Το Ελληνικό Ηφαιστειακό Τόξο»
Η ομιλία του είχε σαν στόχο να δώσει στον ακροατή μια τριών διαστάσεων αίσθηση της σημερινής γεωτεκτονικής θέσης του ηφαιστειακού συμπλέγματος της Σαντορίνης που εντάσσεται στο σύγχρονο ενεργό Ελληνικό Ηφαιστειακό Τόξο. Για την επίτευξη αυτού, έγινε αρχικά σαφές στο ακροατήριο το ευρύτερο γεωτεκτονικό καθεστώς του χώρου του Αιγαίου που οφείλει τα σημερινά του μορφολογικά χαρακτηριστικά στη σύγκλιση των λιθοσφαιρικών πλακών, της Ευρωπαϊκής που επωθείται και κινείται προς τα νοτιοδυτικά και της Αφρικανικής που υποβυθίζεται και κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Το όριο σύγκλισης των δύο λιθοσφαιρικών πλακών διέρχεται από το Ιόνιο πέλαγος, από τα νότια παράλια της Κρήτης και συνεχίζει νοτιοανατολικά της Ρόδου. Η σημερινή γεωμετρία του Ελληνικού ορογενετικού τόξου χαρακτηρίζεται από τις εξής δομές:
Τάφρο στο χώρο του Ιονίου και νότια της Κρήτης, νησιωτικό τόξο που περιλαμβάνει την Πελοπόννησο, την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα, Οπισθοτάφρο στον χώρο της Κρητικής Λεκάνης και Ηφαιστειακό τόξο το οποίο, αρχίζει από το Σαρωνικό κόλπο, διέρχεται από το νότιο Αιγαίο και φθάνει στις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας.
Ευθύμιος Λέκκας: «Μείωση Κατολισθητικής Επικινδυνότητας Όρμου Αθηνιού»
Παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα του ερευνητικού έργου: «Μείωση Κατολισθητικής Επικινδυνότητας στα Πρανή της Καλντέρας Περιοχής Αθηνιού Θήρας». Το ανωτέρω έργο μέσα από την ανάλυση όλων των παραμέτρων που υπεισέρχονται στο πρόβλημα και ειδικότερα της γεωμορφολογίας, της γεωλογικής δομής, των γεωτεχνικών συνθηκών, της σεισμικής επικινδυνότητας και των ανθρώπινων παρεμβάσεων, έχει σαν στόχο την υπόδειξη έργων για την αντιμετώπιση του υψηλού κατολισθητικού κινδύνου που υφίσταται σε αυτό το κομβικό σημείο του ηφαιστειακού συμπλέγματος της Σαντορίνης.
Προτάθηκαν μέτρα όπως: την κατασκευή συστημάτων ανάσχεσης πτώσεων βράχων, τη σημειακή τοποθέτηση αγκυρίων, τη σφράγιση ρωγμών και κοιλοτήτων με τσιμεντοκονίαμα για την ανάσχεση της δράσεως των διαβρωτικών παραγόντων και την κατασκευή τοίχων αντιστήριξης από σκυρόδεμα με επένδυση από λίθους.
Τα έργα αυτά έχουν προταθεί με γνώμονα την προστασία του περιβάλλοντος και την αισθητική του τοπίου. Οι μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων έχουν τελειώσει και δρομολογείται η ένταξη τους στο ΕΣΠΑ.
Παρασκευή Νομικού : «Ωκεανογραφική έρευνα στο Υποθαλάσσιο Ηφαίστειο του Κολούμπου»
Η ομιλία της, μιας και η καταγωγή της είναι από τη Σαντορίνη, είχε ως στόχο την ενημέρωση των συμπατριωτών της για την ιδιαιτερότητα του υποθαλάσσιου ηφαιστείου του Κουλούμπου. Η κ. Νομικού ανέπτυξε το ιστορικό της ωκεανογραφικής έρευνας στον υποθαλάσσιο χώρο του Κουλούμπου από το 2001 με το Ω/Κ «ΑΙΓΑΙΟ» του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. και στη συνέχεια το 2006 με το Ω/Κ «ΑΙΓΑΙΟ» και το Ω/Κ «ENDEAVOR» σε συνεργασία με το University of Rhode Island και του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. Η έρευνα αυτή έφερε στο φως ένα μεγάλης έκτασης υδροθερμικό πεδίο στο Βόρειο τμήμα του κρατήρα του υποθαλάσσιου ηφαιστείου που απαρτίζεται από υδροθερμικές καμινάδες από τις οποίες διαφεύγουν πολύ υψηλής θερμοκρασίας ρευστά και αέρια. Η συνεργασία συνεχίστηκε με το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος και τα ξένα Πανεπιστήμια-Ινστιτούτα Institute for Exploration (IFE), Ocean Exploration Trust (OET) και University of Rhode Island (URI) Center for Ocean Exploration (COE) τον Αύγουστο και τον Οκτώβριο του 2010 με το Ω/Κ «ΝΑΥΤΙΛΟΣ».
Παρουσιάστηκαν οι καταστροφικές επιπτώσεις της έκρηξης του ηφαιστείου του Κουλούμπου (27 Σεπτεμβρίου 1650) κατά την οποία εκτινάχθηκαν περίπου 2 km3 ηφαιστειακής τέφρας και κίσσηρης και από τα τοξικά αέρια που διέφυγαν προκάλεσαν το θάνατο πάνω από 50 ανθρώπων και χιλιάδων ζώων ενώ προκλήθηκε τσουνάμι που επηρέασε τις ανατολικές ακτές της Σαντορίνης. Η κ. Νομικού ανέλυσε τη γεωμορφολογία του ηφαιστείου με λεπτομερείς βαθυμετρικούς χάρτες αποκαλύπτοντας και τους 19 μικρότερους υποθαλάσσιους ηφαιστειακούς κώνους ΒΑ του Κουλούμπου. Μέσα από μία πληθώρα φωτογραφιών παρουσίασε τη στρωματογραφία-λιθολογία των εσωτερικών πρανών των τοιχωμάτων του ηφαιστείου και τη συλλογή δειγμάτων κίσσηρης και λάβας με τη βοήθεια του βραχίονα του τηλεκατευθυνόμενου ρομπότ (ROV). Ανέλυσε τη σπουδαιότητα του υδροθερμικού πεδίου στο βόρειο τμήμα του κρατήρα σε βάθος 500μ και έδειξε πως συλλέχθηκαν τα αέρια που διαφεύγουν από τις υδροθερμικές καμινάδες και πως μετρήθηκε η υψηλή θερμοκρασία των αερίων. Οι υδροθερμικές καμινάδες δομούνται από θειούχα σουλφίδια και καλύπτονται από βακτηριακό υλικό ενώ το επίπεδο μέρος του κρατήρα καλύπτεται και αυτό σχεδόν εξ’ ολοκλήρου από ένα στρώμα βακτηρίων πάχους μερικών εκατοστών.
Δημήτρης Σακελλαρίου: «Σχέση τεκτονικής και ηφαιστειότητας στο ηφαιστειακό πεδίο Σαντορίνης – Κολούμπο»
Στο πρώτο μέρος της διάλεξης παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα της θαλάσσιας γεωλογικής έρευνα στην λεκάνη της Ανύδρου, στην οποία ευρίσκονται το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο και μεγάλος αριθμός ηφαιστειακών δόμων, διατεταγμένων κατά μήκος της γραμμής Κολούμπο σε διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ.
Το δεύτερο μέρος της διάλεξης αφορούσε την ερμηνεία των γεωφυσικών τομών από την καλντέρα της Σαντορίνης. Από τα πρώτα αποτελέσματα της ερμηνείας προκύπτει ότι η μορφή της καλντέρας πριν την Μινωική έκρηξη ήταν παρόμοια με την σημερινή, αλλά με μεγαλύτερα βάθη. Το συνολικό πάχος των αποθέσεων στις τρεις βαθιές λεκάνες της καλδέρας είναι μεγαλύτερο από 300 μέτρα. Το κέντρο της Μινωικής έκρηξης ήταν στο κέντρο της καλδέρας, δηλαδή στη θέση της σημερινής Παλαιάς και Νέας Καμένης. Η ηφαιστειακή τέφρα, κίσσηρις και οι πυροκλαστικές ροές της Μινωικής έκρηξης δημιούγησαν αποθέσεις πάχους τουλάχιστον 100 μέτρων στη βόρεια, δυτική και νότια λεκάνη της καλδέρας. Τα στρώματα που καλύπτονται από τις Μινωικές αποθέσεις έχουν πιθανότατα δημιουργηθεί από παλαιότερες εκρήξεις του ηφαιστείου.
Κωνσταντίνος Κυριακόπουλος : «Από το μάγμα στην τέφρα.
Έγινε ιδιαίτερη αναφορά για την πρόσφατη έκρηξη του ηφαιστείου της Ισλανδίας (Eyjafjallajokull) τον Απρίλιο 2010 με τις πολλαπλές επιπτώσεις της ηφαιστειακής τέφρας στο περιβάλλον και την οικονομία. Επίσης παρουσιάστηκαν τα κυριότερα χαρακτηριστικά της ηφαιστειακής δραστηριότητας στον ελλαδικό χώρο και ειδικά στο ενεργό ηφαιστειακό τόξο του νοτίου Αιγαίου. ΄Εγινε λεπτομερής αναφορά στην εξελικτική ιστορία του ηφαιστείου της Σαντορίνης και δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην παρούσα κατάσταση. Συγκεκριμένα ανακοινώθηκαν κάποια νέα δεδομένα σχετικά με μετρήσεις αερίων στις καμένες και έγιναν προτάσεις για ενδεικνυόμενες μελλοντικές δράσεις. Ένα από τα προτεινόμενα μέτρα είναι η εγκατάσταση στην ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης ενός δικτύου για την παρακολούθηση και καταγραφή της ηφαιστειακής δραστηριότητας.
Παναγιώτης Παπαδημητρίου : «Τεκτονικοί και Ηφαιστειοτεκτονικοί Σεισμοί»
Ο κ. Παπαδημητρίου στην ομιλία του παρουσίασε τη σεισμική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης και ιδιαίτερα να ανέδειξε τον διαχωρισμό μεταξύ Τεκτονικών και Ηφαιστειοτεκτονικών Σεισμών. Από την ανάλυση σεισμολογικών δεδομένων έχει προκύψει ότι η σύγκλιση των λιθοσφαιρικών πλακών Αφρικής και Ευρασίας είναι το αίτιο γένεσης σημαντικού αριθμού σεισμών με βάθη που φθάνουν τα 200 km. Ιδιαίτερα κατά την τελευταία δεκαετία έχουν καταγραφεί αρκετοί ισχυροί σεισμοί με εστιακά βάθη μεταξύ 50 km και 90 km. Αυτοί οι σεισμοί έχουν ιδιαίτερη σημασία, καθώς προκαλούν αύξηση θερμοκρασίας, τροφοδοτώντας τους μαγματικούς θαλάμους. Η επιφανειακή σεισμικότητα που έχει παρατηρηθεί είναι επίσης σημαντική και κατεγράφη λεπτομερώς από τα τοπικά δίκτυα που εγκαταστάθηκαν στη Σαντορίνη τα έτη 2001 και 2003. Όσον αφορά στους τεκτονικούς σεισμούς, εντοπίζονται κυρίως ΒΑ του νησιού, στην υποθαλάσσια περιοχή μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού. Στην περιοχή αυτή συνέβη ο σεισμός του 1956 που προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στη Σαντορίνη και τη γένεση θαλασσίου κύματος βαρύτητας (τσουνάμι). Σχετικά πρόσφατα, στις 26 Ιουνίου 2009, εκδηλώθηκε σεισμός μεγέθους 4.9 πλησίον του υποθαλάσσιου ηφαιστείου του Κολούμπο που κατεγράφη, όπως και η μετασεισμική του ακολουθία, από τους ψηφιακούς σεισμογράφους ευρέος φάσματος του Εργαστηρίου Σεισμολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η ανάλυση των κυματομορφών τόσο αυτής της σεισμικής ακολουθίας, όσο και εκείνων που κατεγράφησαν το 2001 και το 2003, ανέδειξε την ύπαρξη σημάτων που συνδέονται με ηφαιστειοτεκτονική δραστηριότητα. Ο διαχωρισμός τους από τα σήματα των τεκτονικών σεισμών είναι εφικτός και πραγματοποιείται μέσω φασματικής ανάλυσης. Επιπλέον, ο εντοπισμός των μαγματικών θαλάμων, τόσο στην Καμένη, όσο και στο Κολούμπο, μπορεί να επιτευχθεί μέσω σεισμικής τομογραφίας, προκαταρκτικά αποτελέσματα της οποίας παρουσιάστηκαν. Τέλος, επαναλαμβανόμενες μετρήσεις εδαφικής παραμόρφωσης (GPS) από το 1994 ανέδειξαν αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις κινήσεων στη Σαντορίνη.
Η επίσκεψη, όπως είχαμε αναφέρει και σε νωρίτερη ανάρτηση, διοργανώθηκε απο τους καθηγητές του Δι-ιδρυματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Πρόληψη και Διαχείριση Φυσικών Καταστροφών» του τμήματος Γεωλογίας καθώς και το Δοικητικό Συμβούλιο της "Θηραικής Εταιρίας Γραμμάτων και Τεχνών". Στην επίσκεψη συμμετείχαν περισσότεροι απο 60 μεταπτυχιακοί φοιτητές καθώς και οι καθηγητές κύριοι Δημήτρης Παπανικολάου, Ευθύμιος Λέκκας, Δημήτρης Σακελλαρίου, Κωνσταντίνος Κυριακόπουλος, Παναγιώτης Παπαδημητρίου και Παρασκευή Νομικού.
Κατα την διάρκεια της επίσκεψης, οι ομιλίες των καθηγητών σχετικά με την μορφολογία της Σαντορίνης και των γύρω της νησιών πραγματοποιήθηκαν στην «Πνευματική Εστία Μητρόπολης Θήρας» την Τρίτη 10 και Τετάρτη 11 Μαϊου.
Εξ αιτίας της σημαντικότητας του θέματος αλλά και του επικαιροποιημένου ενδιαφέροντος μετα και τις πρόσφατες αποφάσεις σε επίπεδο υπουργών για την ενίσχυση των πρανών της καλντέρας, παρουσιάζουμε ενα σημαντικό μέρος των περιλήψεων των ομιλίων που πραγματοποιήθηκαν κατα την διάρκεια της εκπαιδευτικής εκδρομής στην Σαντορίνη. Άλλωστε, το θέμα απο την φύση του ξεπερνά τα στενά όρια της Πανεπιστημιακής μελέτης μιας και "διαβάζετε" άνετα κι απο όσους ενδιαφέρονται να μάθουν περισσότερα για την μορφολογία του όμορφου αυτού νησιού, της Σαντορίνης!
Για τις περιλήψεις των ομιλιών ευχαριστούμε την κ. Παρασκευή Νομικού, καθηγήτρια Γεωλογίας του Πανεπιστημίου της Αθήνας που ανταποκρίθηκε στο αίτημά μας.
Αξίζει επίσης να αναφέρουμε οτι στην σελίδα www.explorenautilus.com και συγκεκριμένα στο 7 επεισόδιο μπορείτε να δείτε πολύ καλής ποιότητας και επιστημονικής τεκμηρίωσης βίντεο σχετικά με την ωκεανογραφική έρευνα στο Υποθαλάσσιο Ηφαίστειο του Κολούμπου που πραγματοποιήθηκε τα καλοκαίρια του 2006 και 2010.
Οι ομιλίες
Δημήτρης Παπανικολάου: «Το Ελληνικό Ηφαιστειακό Τόξο»
Η ομιλία του είχε σαν στόχο να δώσει στον ακροατή μια τριών διαστάσεων αίσθηση της σημερινής γεωτεκτονικής θέσης του ηφαιστειακού συμπλέγματος της Σαντορίνης που εντάσσεται στο σύγχρονο ενεργό Ελληνικό Ηφαιστειακό Τόξο. Για την επίτευξη αυτού, έγινε αρχικά σαφές στο ακροατήριο το ευρύτερο γεωτεκτονικό καθεστώς του χώρου του Αιγαίου που οφείλει τα σημερινά του μορφολογικά χαρακτηριστικά στη σύγκλιση των λιθοσφαιρικών πλακών, της Ευρωπαϊκής που επωθείται και κινείται προς τα νοτιοδυτικά και της Αφρικανικής που υποβυθίζεται και κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Το όριο σύγκλισης των δύο λιθοσφαιρικών πλακών διέρχεται από το Ιόνιο πέλαγος, από τα νότια παράλια της Κρήτης και συνεχίζει νοτιοανατολικά της Ρόδου. Η σημερινή γεωμετρία του Ελληνικού ορογενετικού τόξου χαρακτηρίζεται από τις εξής δομές:
Τάφρο στο χώρο του Ιονίου και νότια της Κρήτης, νησιωτικό τόξο που περιλαμβάνει την Πελοπόννησο, την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα, Οπισθοτάφρο στον χώρο της Κρητικής Λεκάνης και Ηφαιστειακό τόξο το οποίο, αρχίζει από το Σαρωνικό κόλπο, διέρχεται από το νότιο Αιγαίο και φθάνει στις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας.
Ευθύμιος Λέκκας: «Μείωση Κατολισθητικής Επικινδυνότητας Όρμου Αθηνιού»
Παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα του ερευνητικού έργου: «Μείωση Κατολισθητικής Επικινδυνότητας στα Πρανή της Καλντέρας Περιοχής Αθηνιού Θήρας». Το ανωτέρω έργο μέσα από την ανάλυση όλων των παραμέτρων που υπεισέρχονται στο πρόβλημα και ειδικότερα της γεωμορφολογίας, της γεωλογικής δομής, των γεωτεχνικών συνθηκών, της σεισμικής επικινδυνότητας και των ανθρώπινων παρεμβάσεων, έχει σαν στόχο την υπόδειξη έργων για την αντιμετώπιση του υψηλού κατολισθητικού κινδύνου που υφίσταται σε αυτό το κομβικό σημείο του ηφαιστειακού συμπλέγματος της Σαντορίνης.
Προτάθηκαν μέτρα όπως: την κατασκευή συστημάτων ανάσχεσης πτώσεων βράχων, τη σημειακή τοποθέτηση αγκυρίων, τη σφράγιση ρωγμών και κοιλοτήτων με τσιμεντοκονίαμα για την ανάσχεση της δράσεως των διαβρωτικών παραγόντων και την κατασκευή τοίχων αντιστήριξης από σκυρόδεμα με επένδυση από λίθους.
Τα έργα αυτά έχουν προταθεί με γνώμονα την προστασία του περιβάλλοντος και την αισθητική του τοπίου. Οι μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων έχουν τελειώσει και δρομολογείται η ένταξη τους στο ΕΣΠΑ.
Παρασκευή Νομικού : «Ωκεανογραφική έρευνα στο Υποθαλάσσιο Ηφαίστειο του Κολούμπου»
Η ομιλία της, μιας και η καταγωγή της είναι από τη Σαντορίνη, είχε ως στόχο την ενημέρωση των συμπατριωτών της για την ιδιαιτερότητα του υποθαλάσσιου ηφαιστείου του Κουλούμπου. Η κ. Νομικού ανέπτυξε το ιστορικό της ωκεανογραφικής έρευνας στον υποθαλάσσιο χώρο του Κουλούμπου από το 2001 με το Ω/Κ «ΑΙΓΑΙΟ» του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. και στη συνέχεια το 2006 με το Ω/Κ «ΑΙΓΑΙΟ» και το Ω/Κ «ENDEAVOR» σε συνεργασία με το University of Rhode Island και του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. Η έρευνα αυτή έφερε στο φως ένα μεγάλης έκτασης υδροθερμικό πεδίο στο Βόρειο τμήμα του κρατήρα του υποθαλάσσιου ηφαιστείου που απαρτίζεται από υδροθερμικές καμινάδες από τις οποίες διαφεύγουν πολύ υψηλής θερμοκρασίας ρευστά και αέρια. Η συνεργασία συνεχίστηκε με το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος και τα ξένα Πανεπιστήμια-Ινστιτούτα Institute for Exploration (IFE), Ocean Exploration Trust (OET) και University of Rhode Island (URI) Center for Ocean Exploration (COE) τον Αύγουστο και τον Οκτώβριο του 2010 με το Ω/Κ «ΝΑΥΤΙΛΟΣ».
Παρουσιάστηκαν οι καταστροφικές επιπτώσεις της έκρηξης του ηφαιστείου του Κουλούμπου (27 Σεπτεμβρίου 1650) κατά την οποία εκτινάχθηκαν περίπου 2 km3 ηφαιστειακής τέφρας και κίσσηρης και από τα τοξικά αέρια που διέφυγαν προκάλεσαν το θάνατο πάνω από 50 ανθρώπων και χιλιάδων ζώων ενώ προκλήθηκε τσουνάμι που επηρέασε τις ανατολικές ακτές της Σαντορίνης. Η κ. Νομικού ανέλυσε τη γεωμορφολογία του ηφαιστείου με λεπτομερείς βαθυμετρικούς χάρτες αποκαλύπτοντας και τους 19 μικρότερους υποθαλάσσιους ηφαιστειακούς κώνους ΒΑ του Κουλούμπου. Μέσα από μία πληθώρα φωτογραφιών παρουσίασε τη στρωματογραφία-λιθολογία των εσωτερικών πρανών των τοιχωμάτων του ηφαιστείου και τη συλλογή δειγμάτων κίσσηρης και λάβας με τη βοήθεια του βραχίονα του τηλεκατευθυνόμενου ρομπότ (ROV). Ανέλυσε τη σπουδαιότητα του υδροθερμικού πεδίου στο βόρειο τμήμα του κρατήρα σε βάθος 500μ και έδειξε πως συλλέχθηκαν τα αέρια που διαφεύγουν από τις υδροθερμικές καμινάδες και πως μετρήθηκε η υψηλή θερμοκρασία των αερίων. Οι υδροθερμικές καμινάδες δομούνται από θειούχα σουλφίδια και καλύπτονται από βακτηριακό υλικό ενώ το επίπεδο μέρος του κρατήρα καλύπτεται και αυτό σχεδόν εξ’ ολοκλήρου από ένα στρώμα βακτηρίων πάχους μερικών εκατοστών.
Δημήτρης Σακελλαρίου: «Σχέση τεκτονικής και ηφαιστειότητας στο ηφαιστειακό πεδίο Σαντορίνης – Κολούμπο»
Στο πρώτο μέρος της διάλεξης παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα της θαλάσσιας γεωλογικής έρευνα στην λεκάνη της Ανύδρου, στην οποία ευρίσκονται το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο και μεγάλος αριθμός ηφαιστειακών δόμων, διατεταγμένων κατά μήκος της γραμμής Κολούμπο σε διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ.
Το δεύτερο μέρος της διάλεξης αφορούσε την ερμηνεία των γεωφυσικών τομών από την καλντέρα της Σαντορίνης. Από τα πρώτα αποτελέσματα της ερμηνείας προκύπτει ότι η μορφή της καλντέρας πριν την Μινωική έκρηξη ήταν παρόμοια με την σημερινή, αλλά με μεγαλύτερα βάθη. Το συνολικό πάχος των αποθέσεων στις τρεις βαθιές λεκάνες της καλδέρας είναι μεγαλύτερο από 300 μέτρα. Το κέντρο της Μινωικής έκρηξης ήταν στο κέντρο της καλδέρας, δηλαδή στη θέση της σημερινής Παλαιάς και Νέας Καμένης. Η ηφαιστειακή τέφρα, κίσσηρις και οι πυροκλαστικές ροές της Μινωικής έκρηξης δημιούγησαν αποθέσεις πάχους τουλάχιστον 100 μέτρων στη βόρεια, δυτική και νότια λεκάνη της καλδέρας. Τα στρώματα που καλύπτονται από τις Μινωικές αποθέσεις έχουν πιθανότατα δημιουργηθεί από παλαιότερες εκρήξεις του ηφαιστείου.
Κωνσταντίνος Κυριακόπουλος : «Από το μάγμα στην τέφρα.
Έγινε ιδιαίτερη αναφορά για την πρόσφατη έκρηξη του ηφαιστείου της Ισλανδίας (Eyjafjallajokull) τον Απρίλιο 2010 με τις πολλαπλές επιπτώσεις της ηφαιστειακής τέφρας στο περιβάλλον και την οικονομία. Επίσης παρουσιάστηκαν τα κυριότερα χαρακτηριστικά της ηφαιστειακής δραστηριότητας στον ελλαδικό χώρο και ειδικά στο ενεργό ηφαιστειακό τόξο του νοτίου Αιγαίου. ΄Εγινε λεπτομερής αναφορά στην εξελικτική ιστορία του ηφαιστείου της Σαντορίνης και δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην παρούσα κατάσταση. Συγκεκριμένα ανακοινώθηκαν κάποια νέα δεδομένα σχετικά με μετρήσεις αερίων στις καμένες και έγιναν προτάσεις για ενδεικνυόμενες μελλοντικές δράσεις. Ένα από τα προτεινόμενα μέτρα είναι η εγκατάσταση στην ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης ενός δικτύου για την παρακολούθηση και καταγραφή της ηφαιστειακής δραστηριότητας.
Παναγιώτης Παπαδημητρίου : «Τεκτονικοί και Ηφαιστειοτεκτονικοί Σεισμοί»
Ο κ. Παπαδημητρίου στην ομιλία του παρουσίασε τη σεισμική δραστηριότητα στην ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης και ιδιαίτερα να ανέδειξε τον διαχωρισμό μεταξύ Τεκτονικών και Ηφαιστειοτεκτονικών Σεισμών. Από την ανάλυση σεισμολογικών δεδομένων έχει προκύψει ότι η σύγκλιση των λιθοσφαιρικών πλακών Αφρικής και Ευρασίας είναι το αίτιο γένεσης σημαντικού αριθμού σεισμών με βάθη που φθάνουν τα 200 km. Ιδιαίτερα κατά την τελευταία δεκαετία έχουν καταγραφεί αρκετοί ισχυροί σεισμοί με εστιακά βάθη μεταξύ 50 km και 90 km. Αυτοί οι σεισμοί έχουν ιδιαίτερη σημασία, καθώς προκαλούν αύξηση θερμοκρασίας, τροφοδοτώντας τους μαγματικούς θαλάμους. Η επιφανειακή σεισμικότητα που έχει παρατηρηθεί είναι επίσης σημαντική και κατεγράφη λεπτομερώς από τα τοπικά δίκτυα που εγκαταστάθηκαν στη Σαντορίνη τα έτη 2001 και 2003. Όσον αφορά στους τεκτονικούς σεισμούς, εντοπίζονται κυρίως ΒΑ του νησιού, στην υποθαλάσσια περιοχή μεταξύ Σαντορίνης και Αμοργού. Στην περιοχή αυτή συνέβη ο σεισμός του 1956 που προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στη Σαντορίνη και τη γένεση θαλασσίου κύματος βαρύτητας (τσουνάμι). Σχετικά πρόσφατα, στις 26 Ιουνίου 2009, εκδηλώθηκε σεισμός μεγέθους 4.9 πλησίον του υποθαλάσσιου ηφαιστείου του Κολούμπο που κατεγράφη, όπως και η μετασεισμική του ακολουθία, από τους ψηφιακούς σεισμογράφους ευρέος φάσματος του Εργαστηρίου Σεισμολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η ανάλυση των κυματομορφών τόσο αυτής της σεισμικής ακολουθίας, όσο και εκείνων που κατεγράφησαν το 2001 και το 2003, ανέδειξε την ύπαρξη σημάτων που συνδέονται με ηφαιστειοτεκτονική δραστηριότητα. Ο διαχωρισμός τους από τα σήματα των τεκτονικών σεισμών είναι εφικτός και πραγματοποιείται μέσω φασματικής ανάλυσης. Επιπλέον, ο εντοπισμός των μαγματικών θαλάμων, τόσο στην Καμένη, όσο και στο Κολούμπο, μπορεί να επιτευχθεί μέσω σεισμικής τομογραφίας, προκαταρκτικά αποτελέσματα της οποίας παρουσιάστηκαν. Τέλος, επαναλαμβανόμενες μετρήσεις εδαφικής παραμόρφωσης (GPS) από το 1994 ανέδειξαν αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις κινήσεων στη Σαντορίνη.
